Дали е можно да се живее целосно независно од модерната технологија, надвор од виртуелната стварност исполнета со разни Инстаграми, Фејсбуци, Твитери, да се живее без телевизор, компјутер, и телефон, да се биде неоптоварен со материјални нешта? Дали е можно да се живее во хармонија со природата која ни нуди сѐ што ни треба во животот, но само доколку сме праведни со неа и не земаме повеќе отколку што ни е потребно?
Дали е тоа можно во овој наш свет, тука и сега, во 21.век?
Дали можете да верувате дека некој сѐ уште, и тоа не затоа што дал отказ на работа и решил да го смени од корен својот живот, па се вратил во родното село, или заминал на планина (такви примери има сѐ повеќе во светски рамки, ама кај нас сѐ уште животот тече во обратна насока, од село во град), туку затоа што и нема друг избор, освен да живее токму така, во хармонија со природата, без оглед колку е таа дива и сурова?
Да, верувајте, бидејќи токму така живее Атиџе Муратова – стабилно, хармонично и достоинствено, во грижливо воспоставен хармоничен и праведен однос со природата.
Зборувам за Атиџе, главниот лик во документарецот „Медена земја“, македонскиот документарен филм кој доби неверојатни три награди на фестивалот Санденс – за најдобар документарец, специјална награда за општествени промени и награди за снимателите Фејми Даут и Самир Љума.
Имав можност да го гледам на проекцијата за новинарите, онаа во „Милениум“, во вторникот (12.март), од 15 часот. Прво малку негодував во себе зошто баш во овој термин, кога сите ние сѐ уште имаме работни обврски, но потоа, кога филмот започна, заборавив и што е часовник, а не пак да ми биде важно дали е 15, 20 или 5 саат сабајле.
Филмот веќе го прераскажаа сите колеги-новинари кои беа на проекцијата, и гледам дека кај сите разбудил исти чувства, па наеднаш, наместо копи-пејст, сите се распишале за тоа како тие го виделе филмот, како тој ги допрел и која порака им ја пренел. И сето тоа благодарение на оваа навистина посебна жена – Атиџе.
Единствената жена-одгледувач на диви пчели во Европа, која се обидува да ги спаси пчелите и природниот баланс во природата, која ја гледаме во филмот како го живее својот живот грижејќи се за својата болна и стара мајка, и живеејќи онака како што живееле и нејзините претци – без струја и вода, во полуразурната куќа со земјен под, во село „Недојдија“ (Бекирлија, во областа Овче Поле).
А кога светлата во „Милениум“ повторно се запалија, веќе ништо не беше исто. И единственото прашање кое сакав и морав да им го поставам на членовите на екипата на филмот, беше: Каде е Атиџе?
Каде е жената која половина од медот задржува за себе, а другата половина им ја остава на пчелите?
После филмот отидов во маркет. Обично земам работи кои можеби на крајот и нема да ги искористам, никогаш не сум сигурна што ми треба, а што не ми треба, но синоќа се беше поинаку, првпат, гледајќи по полиците сфатив дека не ми треба буквално ништо.
Под импресии од мајсторски раскажаната емотивна приказна за пчеларката, приказна која не тера да се замислиме и да се запрашаме – што е навистина вредно во животот? Што ни е потребно за да живееме, како функционира овој едноставен, но волшебен циклус на животот?
Со Атиџе се видов веќе следниот ден, во „Наџак“, кадешто беше со дел од филмската екипа. Сакав да ја запознаам, да ѝ ја стегнам раката, да видам дали е вистинска и да ја прашам како ѝ успева да биде тоа што е.
„Цел живот сум во Бекирлија, а до 28.јануари минатата година, кога почина после 4 години поминати во постела, со мене беше и мојата мајка. Претходно тука живееше целото семејство, мајка ми, татко ми, јас и тројцата браќа. И откако памтам сме имале пчели. Поголемиот брат ме научи да собирам мед од дивите пчели и тоа го правам од дете, 40 години, па и повеќе. Како дете не сакав, многу ми беше страв од пчелите, но полека, полека мораше нешто да работам и да помагам, па се научив и сега немам гајле. Еднаш цела кошара со пчели, додека ја вадев од карпите, ми падна во шијата, ме искасаа, ама ништо не се случи, се измив со ладна вода, ги извадив боцките и толку беше. Здраво е да те касне пчела, не ти требаат после инјекции, а медот што го даваат тие, овој природниов мед, е вистински лек. На оној кој јаде ваков мед, не му требаат лекарства. Јас си правам сама лекови со медот. На пример, многу е здраво за лек, мед, масло, ореви и лимон, или пак, ако си грипосан или грло те боли, доста е во млака вода да разматиш 1 лажичка мед. Дури и за тие шеќер што имаат овој мед е лековит. Јас така се лекувам“, ми зборува Атиџе со сјај во очите.
А од каде го научи тоа дека половина мед треба да им оставиш, а половина да им земеш на пчелите, дали си забележала за сите овие години дека пчелите се загрозени, дека умираат, ја прашав.
„Па се знае, и пчелата треба да јаде, и таа треба да остане жива. Затоа им оставам пола од медот, а само пола земам за мене. Има некои кои го земаат целиот мед, а кога немаат тие пчели доволно храна, ако се во близина, ќе ги нападнат моите пчели, ќе ги уништат. Затоа јас моите пчели по карпите ги оставам, таму подобро опстануваат, пчелите сакаат мир, ако има многу луѓе, многу гужва, помалку мед прават“, објаснува Атиџе.
Каков е вкусот на овој мед од диви пчели, го прашав Љубо (Љубомир Стефанов)?
„Интересно е тоа што таму растенијата цветаат една недела и пчелите во тек на топлата сезона, додека се активни, често ги менуваат растенијата од кои земаат полен, па така на пример, медот кој ќе го пробаш во април, има различен вкус од тој што ќе го пробаш во јуни, во септември или во октомври, сосема се различни. Најубав според мене беше младиот мед, тој што не се вади, во мај-јуни. Ние снимавме три години и првата година имаше многу мед, па сите сцени со питите мед се снимени таа година, после немаше“, вели тој, а Атиџе оптимистички најавува дека оваа година очекува да има многу мед.
„Од сега секоја година ќе биде подобро, на 10 години еднаш се случува да изумираат пчелите, ако е сушна година или ако е многу ладно. Некогаш може да се извади и повеќе мед, а некогаш само толку колку да може да опстанеме, да вртиме куќа, ама ќе биде подобро“, вели таа.
А купувачи има повеќе отколку мед. Знаат луѓето што е добро и го купуваат за лек.
Како човек кој поголемиот дел од денот го минува пред компјутерскиот екран, ја прашав Атиџе како ѝ минува времето така, без струја, без ТВ, без компјутер. Ѝ велам, во филмот ловеше радио-сигнали, значи ли тоа дека ти недостасуваат овие работи, радио, телевизор, рано ли си легнуваш, како ти минува времето?
„Нее, не ми недостасува телевизија…еее, јас сум гледала телевизија во боја уште кога никој немаше, кај една роднина во Штип кога бев мала, донесоа телевизор од Германија и гледавме таму. Не ми недостига мене телевизор, туку луѓе, муабет да направам со некого. Затоа се радувам што ќе се преселам во куќата што ја купија за мене во село Дорфулија (општина Лозово), таму има и струја и вода, ама што е најважно, луѓе има. Затоа со нив ми беше убаво (покажува со главата накај членовите од филмската екипа), сѐ правевме заедно. Инаку, ова село е 3 ипол саати пешки до моето село, ама таму ќе одам само кога ќе треба за пчелите и за медот, кога ќе биде топло и наесен кога треба да се собере медот“, вели Атиџе и признава дека ова со медот и со пчелите сѐ потешко ѝ паѓа. „Да имам кого, би научила како да го прави ова. Некое девојче да сака, за да има и по мене некоја што ќе ме наследи“, вели таа.
А Атиџе нема деца. Никогаш не била мажена, па кога Хусеин и Љутвие и нивните седум деца, а потоа и нивните пчелини кошници, се стационирале покрај нејзината куќа, таа била радосна што ќе има друштво. Така било и со екипата од филмот. Вели, првин мислев само ќе дојдат да ме снимат и толку, ама тие останаа три години. Од првин ми беше тешко додека се навикнав, ама после многу се зближивме, тие ми се како семејство.
Сѐ правеле заедно, јаделе, се смееле, оделе по карпите, таа им готвела манџи на шпоретот на дрва, а тие ѝ давале конзерви. „Бидејќи, главно со конзерви и се храневме, иако понекогаш Атиџе и Љутвие ни месеа леб, па го јадевме со мед“, вели Тамара (Тамара Котевска).
Таа пак, и еден од двајцата сниматели, Фејми Даут, се и единствените од екипата кои „настрадале“ од нивните мали сожители, Тамара ја нападнале болви, а Фејми го искасале пчелите и тоа во неколку наврати. Последниот пат отекол толку многу што морал да земе урбазон и лоратадин. За среќа, нема други последици.
Сега сите тие се постојано во контакт со Атиџе, а за време на престојот во Скопје, таа е гостинка во домот на Тамара. Се надеваат дека ќе успеат сите заедно летово да заминат и на фестивал во Истанбул. Таму Атиџе била во 1994.година со својот покоен татко, но има голема желба повторно да го види.
Во меѓувреме, Атиџе живее од медот, од социјалната помош од 1500 денари и си ја чува својата кравичка.
Вели, благодарна е што ја нашле и што го направиле овој филм кој очигледно ќе ѝ го смени, и веќе ѝ го менува животот. На подобро. А на природата и на своето село, секогаш ќе им се враќа бидејќи како што вели: природата ни треба, ама и ние ѝ требаме неа.
А природата е чудесна. Па кога Атиџе на цел глас вика „Маат, маат, кут мат, кут мат (што во превод би било нешто како: „дојди чедо, дојди“), матицата доаѓа, а по неа и цела војска пчели. Сите доаѓаат по гласот на Атиџе! Па има ли нешто пофантастично од тоа?!
Затоа Љубомир вели и порачува: „Приказната не е ни за пчели ни за мед, повеќеслојна е, а пораката е универзална, таа е апликативна во било кој однос човек-природа, кога човекот искористува нешто од природата, важна е за разбирање на тоа што значи прекумерно искористување, што значи кога без усул се искористува природата. Клучниот збор е одржливост, а Атиџе го покажува тоа. Таа знае дека ако не им остави пола од медот на пчелите, следната година нема да има мед“.
После сето ова, сѐ што чувствувам е некоја чудна тага, носталгија по еден свет кој всушност никогаш и не сум го доживеала – свет во кој за нас најобичната работа – стисни копче, добиваш и светло и звук и топлина, таму ја нема, но затоа пак си на ТИ со природата, во соживот со она што е околу тебе и научен да бидеш задоволен со малку.
Се поздравив со Атиџе и со целата екипа и ги оставив на мир да се дојадат. Се гоштеваа со омилената храна на Атиџе – месо на скара. Од медот ќе си касне веднаш штом ќе стаса дома – во Бекирлија.
